بر خلاف آنچه شاید تصور شود، تاریخچه بانکداری باز نسبتاً طولانی است. اما روند تکامل آن تا همین ۱۵ سال پیش چندان سریع نبوده است.
مدت‌ها بعد از اختراع کارت‌های اعتباری و تا حدود سال ۲۰۰۷، به نظر می‌رسید که اتفاق خاصی در دنیای بانکداری نیفتاده است. شاید بحران اقتصادی آن سال‌های آمریکا بود که اقتصاددانان را به فکر ایجاد تحولی جدی در صنعت بانکداری انداخت. از آن به بعد نام «بانکداری باز» را بیشتر می‌شنویم. ظهور انواع پلتفرم بانکداری باز یکی از نشانه‌های جدی‌تر شدن استفاده از این پدیده در اقتصادهای مختلف است.
شما از بانکداری باز چه می‌دانید؟ در این مقاله نگاهی خواهیم داشت به روند پیدایش و تکمیل این پدیده. اما پیش از آن نیاز است که تعریفی از این پدیده داشته باشیم.
بانکداری باز چیست؟
بانکداری باز روش نوینی در بانکداری است که برای شرکت‌های شخص ثالث، دسترسی‌هایی به اطلاعات بانکی فراهم می‌آورد. این اطلاعات شامل داده‌های مصرفی بانک‌ها، تراکنش‌ها و دیگر اطلاعات مالی از موسسات بانکی و غیربانکی است.
در دنیای تکنولوژیک امروز، شرکت‌های شخص ثالث عمدتاً سازنده‌های اپلیکیشن‌ها، انواع پلتفرم بانکداری باز و استارتاپ‌ها هستند. آنها با استفاده از وبسرویسهای برنامه‌نویسی کاربردی (API) به این اطلاعات دسترسی دارند. API تکنولوژی است که دنیای ارتباطات امروز را دگرگون کرده است. این تکنولوژی بین ۲ نرم‌افزار ارتباط برقرار می‌کند. تا اینجای کار می‌توان گفت که تاریخچه بانکداری باز به تحولات و پیشرفت‌های APIها گره خورده است.
بانکداری باز شبکه‌ای از حساب‌ها و داده‌ها در سراسر موسسات مالی ایجاد می‌کند. این شبکه توسط مشتریان، موسسات مالی و شرکت‌های شخص ثالث مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مروری بر تاریخچه بانکداری باز
تمامی آنچه که باید از بانکداری باز بدانید، مستلزم مرور مسیری است که این تکنولوژي طی کرده است. پیدایش بانکداری باز و رشد آن، پر از فراز و نشیب‌های تکنولوژیک و قانونی است. در اینجا به‌صورت خلاصه این مسیر را شرح داده و ۴ برهه زمانی اثرگذار را بررسی می‌کنیم:
۱۹۸۰؛ اولین نشانه‌ها و شروع تاریخچه بانکداری باز
اولین تلاش‌ها برای بانکداری آنلاین به حدود ۴۰ سال پیش برمی‌گردد. در آن زمان اداره پست فدرال آلمان اولین اسکرین تکست خود را انجام داد. عده کمی از شرکت‌کنندگان در این طرح قادر بودند که برخی از تراکنش‌های بانکی خود را بوسیله این اسکرین تکست و با سرعت بسیار پایین انجام دهند. اسکرین تکست را باید اولین پلتفرم بانکداری باز در جهان لقب داد.
در سال ۱۹۸۰ این اداره آزمایشی را با مشارکت ۲۰۰۰ نفر ترتیب داد. در این آزمایش شرکت‌کنندگان می‌توانستند با شماره گیری #۳۰۰* تراکنش‌های خود را انجام دهند. این اتفاق اولین قدم موثر در تاریخچه بانکداری باز به شمار می‌رود. بعد از آن نیز کارت‌های بانکی، ATMها و کارت‌های اعتباری بوجود آمدند.
۱۹۹۸؛ تکنولوژي HBCI
در ادامه راه پیدایش بانکداری باز، در سال ۱۹۹۸، و باز هم در آلمان، یک رابط کاربری کامپیوتری بانکداری خانگی (HBCI) به عنوان یک رابط کاربری استاندارد برای بانکداری باز ابداع شد. پروتکل‌های انتقال و قالب‌های پیام‌دهی امنیتی مختلفی در این سیستم تعریف شده بود.
اولین طرح HBCI به سال ۱۹۹۵ برمی‌گردد؛ اما نتوانست به تولید انبوه برسد و بیشتر به‌عنوان یک طرح آزمایشی محسوب می‌شد. نسخه HBCI که در سال ۱۹۹۸ تولید شد، مورد استفاده عمومی قرار گرفت.
HBCI نقشی اساسی در تاریخچه بانکداری باز، ایفا کرد. در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴، نسخه‌های سوم و چهارم این تکنولوژی، به نام‌های FinTS و FinTS4 به بازار عرضه شدند. بهبود ارتباط مستقیم مشتری با بانک و قابلیت‌ها و تکنولوژي‌های به‌روزتر، از اهداف این نسخه‌ها بودند.
۲۰۰۴؛ وب اسکریپینگ و اسکرین اسکریپینگ در تاریخچه بانکداری باز
آنچه امروز به نام SOFORT می‌شناسیم، در سال ۲۰۰۴، با ترکیب HBCI و اسکرین اسکرپینگ (Screen Scraping) بوجود آمد. فناوری اسکرین اسکریپینگ برای استخراج و نمایش داده روی یک صفحه نمایش، استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، در یک پلتفرم بانکداری باز، مشاهده موجودی حساب‌ها در اپلیکیشن‌ها از طریق این تکنولوژي انجام می‌شود. طی شدن مرحله به مرحله عملیات پرداخت، با مبنا قرار دادن این داده‌ها انجام می‌شود.
برای این کار مشتری بانک باید به ارائه‌دهنده خدمات (PISP)، اجازه دسترسی به اطلاعات حساب خود را بدهد. او این کار را با وارد شدن به حساب کاربری خود در پلتفرمی که از آن به عنوان ارائه‌دهنده خدمات بانکی استفاده می‌کند، انجام می‌دهد.
SOFORT با تحولی که در تاریخچه بانکداری باز ایجاد کرد، امروزه در پرداخت‌های آنی آنلاین، کاربرد فراوانی دارد. در واقع عملیات پرداخت از طریق درگاه‌های آنلاین، با استفاده از این تکنولوژی میسر می‌شود.
۲۰۰۷ و ۲۰۱۸؛ پیدایش بانکداری باز امروزی با PSD1 و PSD2
می‌رسیم به نقاط تاریخ‌ساز واقعی تاریخچه بانکداری باز. سال های ۲۰۰۷ و سپس ۲۰۱۸، سال‌های سرنوشت‌ساز این صنعت هستند. می‌توان گفت تحولات این سال‌ها، تجربه امروز ما از بانکداری باز را رقم زده‌اند.
در سال ۲۰۰۷ کمیسیون اروپا اولین دستورالعمل پرداخت موسوم به PSD1 را تدوین و به مرحله اجرا گذاشت. در سال ۲۰۱۳ این کمیسیون پیش‌نویس نسخه دوم آن یعنی PSD2 را نیز منتشر کرد. این نسخه در سال ۲۰۱۸ جایگزین PSD1 شد.
از زمان اجرایی شدن PSD2 معرفی واسط توسط بانک‌ها برایشان اجباری شده است. به همین خاطر، در این سال‌ها، APIهای تازه‌ای ایجاد شده‌اند که شرکت‌های شخص ثالث را قادر می‌سازند که درخواست اطلاعات حساب را مستقیم صادر و عملیات پرداخت را آغاز کنند. وبسرویسهای بانکی فینوتک نمونه‌ای از آنها است. در واقع دستورالعمل‌های PSD به خودی خود تحول چندانی در بانکداری باز ایجاد نکردند؛ بلکه زمینه پیشرفت برق‌آسای APIها را فراهم کردند. از نگاه بسیاری از متخصصان بانکداری، PSD2 به اندازه ابداع کارت‌های بانکی در تاریخچه بانکداری باز نقشی اساسی داشته است.
آینده بانکداری باز
تاریخچه بانکداری باز فراز و نشیب‌های فراوانی به خود دیده است. با این حال، امروز بسیاری از کشورها درب بانک‌ها را روی شرکت‌های شخص ثالث باز کرده‌اند. موضوعی که بانکداری باز را به واقعیتی انکارناپذیر در زندگی روزمره مردم بدل کرده است.
بانک‌ها نیز بطور مرتب با استفاده از انواع پلتفرم بانکداری باز رابط‌های کاربری بیشتری را ارائه می‌دهند. این رابط‌ها هم برای خودشان و هم برای شرکت‌های شخص ثالث قابل استفاده هستند. به این ترتیب است که برای مشتریان هم دامنه و کیفیت خدمات افزایش می‌یابد. نکته قابل توجه این است که تصمیم‌گیری برای استفاده از این تکنولوژي‌ها، با خود آنهاست.
در بانکداری باز آن هم به شیوه نوین امروز؛ داده‌های بانکی متعلق به صاحبان حساب خواهند بود، نه بانک ها!
